تصویربرداری از سطح زمین از طریق ماهواره های خاص را می توان یکی از بالاترین سطوح شناخته شده فناوری در جهان امروز به حساب آورد که در سالهای اخیر بخش های زیادی از برنامه ریزی در این حوزه را تحت تاثیر خود قرار داده است. به صورت کلی بحث عکس برداری ماهواره ای از زمان جنگ سرد و شروع رقابت های دو ابرقدرت شرق و غرب آغاز شد.

به گزارش یزد فردا ، دو ابرقدرت حاضر در طرفین دیوار برلین به سرعت به پتانسیل های بالای ماهواره ها در بحث شناسایی و دست یابی به اطلاعات پی برده و حجم زیادی از توان علمی و صنعتی خود را در این بخش متمرکز کردند. در سالهای بعد، استفاده های غیر نظامی از تصاویر ماهواره ای نیز وارد این کارزار شده و خصوصا در بخش های مربوط به مقابله با بلایای طبیعی و کمک به بهره وری خاک و امور کشاورزی، این فناوری ها کارآمدی خود را ثابت کرده است.


چشم ایران با رصد در فضا باز شد

صنعت فضایی ایران طی یک فرآیند 10 ساله و با انجام پرتاب های موفقیت آمیز ماهواره هایی از جمله " امید " ؛ "نوید" ؛ " رصد " و... تا ارسال موفقیت‌آمیز موجود زنده به فضا پیش رفت.


ماهواره رصد، دومین ماهواره ایرانی بود که توسط موشکی ایرانی به فضا فرستاده شد. این ماهواره همچنین نخستین ماهواره تصویربرداری ایران محسوب می‌شود. رصد، با نام کامل رصد-۱، که در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ به فضا پرتاب شده بود روز ۱۵ تیرماه 90 مجددا وارد جو شد و به عمر تقریبا سه هفته ‌ای خود پایان داد اما همین مدت زمان نسبتا کوتاه، زمان مناسبی بود تا متخصصان ایرانی ضمن افزایش تجارب خود، راه را برای ساخت و عملیاتی کردن ماهواره های بهتر و بزرگتر باز کنند.


البته واقعیت آن است که طی 3 سال گذشته؛ تقریبا خبری از آن موفقیت‌های غرور آمیز به گوش نمی‌رسد و وضعیت این روزهای پروژه‌های تحقیقاتی در حوزه هوافضا به هیچ وجه رضایت بخش نیست تا جایی که به نظر می‌رسد برنامه‌های فضایی ایران کاملا به حاشیه رانده شده است و دیگر جزو اولویت های توسعه‌ای کشور محسوب نمی‌شود.

گواه این مدعا؛ پروژه های ملی متعدد و ماهواره‌های دانشجویی است که طی 3 سال گذشته به دلیل بی پولی و یا سوء مدیریت؛ زمین‌گیر شده اند.

عدم استمرار برنامه‌های فضایی ایران و کاهش محسوس فعالیت های تحقیقاتی در این حوزه و توقف برنامه‌‌های پرتاب ماهواره و درکنار آن، ایجاد تغییرات ساختاری در سازمان فضایی کشور و سایر مجموعه های مرتبط؛ طی 3 سال گذشته تا جایی پیش رفت که بسیاری از کارشناسان وفعالان عرصه فناوری فضایی این وضعیت را این گونه تحلیل کردندکه دولت یازدهم برای توسعه دانش فضایی اهمیتی قائل نیست.

هرچند رئیس دانشگاه علم و صنعت اعلام کرده که "طراحی و ساخت ماهواره تدبیر در دانشگاه علم و صنعت به پایان رسیده و این ماهواره با توجه به نوع موشک و پرتابگری که برای آن در نظر می‌گیرند در نوبت پرتاب قرار دارد." و برخی مسئولان اجرایی نیز از انجام یک پرتاب ماهواره در سال جاری خبر داده اند اما می توان به خوبی متوجه شد که سرعت عمل و توجه به این عرصه مهم، همچنان در اولویت دولت قرار ندارد.

نگاهی به جدیدترین ماهواره ایرانی

در جریان هشتمین نمایشگاه هوایی کیش اطلاعات مهمی درباره نسل جدیدی از ماهواره های تصویربرداری ایرانی که در سازمان فضایی کشور بر روی آن کار می شود، در اختیار علاقمندان قرار گرفت. این سامانه ماهواره ای جدید که فعلا به عنوان "پلتفرم ایران باس 150" معرفی شده، به نوعی بزرگترین ماهواره ایرانی از نظر ابعاد به حساب می آید. البته استفاده از کلمه پلتفرم در نامگذاری این ماهواره جدید، شبهاتی را درباره ساخته شدن یا نشدن آن ایجاد کرده است که بر این اساس، نمی توان از اتمام ساخت آن (علی رغم برخی شواهد) سخن قطعی به میان آورد.


اطلاعاتی که از این ماهواره منتشر شده نشان از یک حرکت مثبت و رو به رشد در فناوری های فضایی در کشور است. بر اساس این اطلاعات رسمی، ابعاد این ماهواره 110 در 110 در 130 سانتی متر بوده و می تواند در ارتفاع 600 الی 700 کیلومتری از سطح زمین قرار بگیرد.

این ماهواره در یک مدار دایروی با زاویه انحراف 55 درجه از سطح زمین قرار می گیرد و می تواند تا مدت 3 سال در مدار زمین قرار بگیرد که از این نظر نیز از سایر ماهواره های ایرانی، در رده بالاتر و بسیار متفاوتی قرار می گیرد.


برای درک بهتر ویژگی های جدیدترین ماهواره ایرانی، باید اشاره کرد که ارتفاع مداری ماهواره نوید علم و صنعت حدود 250 تا 350 کیلومتر، تدبیر نیز به همین میزان و ظفر حدود 500 کیلومتر است. همچنین طول عمر مداری ماهواره نوید و تدبیر 2 ماه و ظفر 1.5 سال است که از این حیث نیز ماهواره ایران باس، کاملا برتری و تفاوتی محسوس دارد.

اما یکی از مهم ترین بحث ها درباره این ماهواره جدید ایرانی بحث سامانه تصویر برداری آن است که به نوعی به استانداردهای جهانی بسیار نزدیک شده است. 

در این ماهواره دوربینی نصب شده که می تواند تصاویر با کیفیت بهتر از 1.5 متر تهیه کند و در عین حال، کادر این دوربین می تواند مساحتی در حدود 9 در 9 کیلومتر (81 کیلومتر مربع) را برای هر تصویر پوشش دهد، آنهم از ارتفاع 600 کیلومتری سطح زمین.

نصب دوربین های خاص روی ماهواره جدید ایرانی

نکته مهم دیگر بحث نوع دوربین به کار رفته در این ماهواره است که می تواند تصاویری به صورت چند طیفی و پنکروماتیک را از سطح زمین تهیه کند که برای اولین بار در میان ماهواره های تولید کشورمان، چنین تکنولوژی بالایی در این محصول جدید به کار رفته است.

اما هر کدام از این عبارت ها به چه معنی است ؟

تصاویر چند طیفی به تصاویری گفته می شود که از طیف های خاص نوری و طیف های خاص میدان الکترومغناطیسی که عمدتا برای چشم انسان قابل شناسایی نیست، تهیه می شود. از ابتدا هم این فناوری برای تصویربرداری ماهواره ای و سامانه های سنجش از راه دور توسعه پیدا کرده و کمک می کنند تا تصاویر بسیار با کیفیت تری به همراه جزئیات بیشتر از سطح زمین تهیه شود.

تصاویر پنکروماتیک بر اساس حسگرهایی گرفته می شوند که از حساسیت بالاتری نسبت به طیف های نوری برخوردار هستند. حال با ترکیب این دو فناوری می توان انتظار داشت که ماهواره ایرانی بتواند تصاویر بسیار خوب و قابل توجهی را از سطح زمین تهیه کند.


بررسی های مشرق نشان می دهد امروزه تعداد زیادی از ماهواره‌های تصویربرداری تجاری و به روز در دنیا، از این فناوری ها و با کیفیت تصاویر 1.5 متر استفاده می کنند که در این میان می توان به ماهواره مشهور SPOT-7 شرکت ایرباس نیز اشاره کرد که ویژگی هایی بسیار شبیه به ایران محصول جدید متخصصان کشورمان دارد و نشان می دهد سرعت طراحی و ساخت در این حوزه، بسیار بالا رفته است، هرچند سرعت عملکرد در حوزه بهره برداری و عملیاتی کردن این پروژه ها بسیار پایین است.

از سوی دیگر، این ماهواره بر اساس رهگیری و با استفاده از جی پی اس مکان یابی می شود که تسلط کاملی را به متخصصان کشورمان می دهد. همچنین نرخ ارسال اطلاعات تله متری برای آن در حدود 2 مگابایت بر ثانیه، نرخ ارسال اطلاعات تله کامند 20 کیلو بایت بر ثانیه و نرخ ارسال تصاویر به زمین 80 مگابایت بر ثانیه است که با توجه به کیفیت تصاویر ارسالی، این سرعت بالا می تواند در رصد آنی و به موقع مناطق هدف یا دریافت اطلاعات لازم برای بررسی متخصصان دفاعی و غیرنظامی، بسیار حائز اهمیت است. 

نکته مهم دیگر آن است که ماهواره ایران باس، همچون بسیاری از ماهواره های مشهور جهان و بر خلاف نمونه های ساخته شده، محدودیتی در اتصال اپراتورها نداشته و تعداد کاربران قابل وصل برای ارسال و دریافت اطلاعات از این ماهواره بی نهایت است.


کدام موشک می تواند ماهواره جدید را به فضا ببرد؟

سخنان روز چهارشنبه سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه در جمع دانشجویان تبریزی، بار دیگر اهمیت و نام ماهواره‌بر "سیمرغ" را عیان کرد. وی با اشاره به ویژگی ها و وظایف موشک مذکور، آنرا نمونه ای موفق از دستاوردهای متخصصان کشورمان دانست که نشان می‌دهد می‌توان بر محدودیت‌ها و تحریم‌ها غلبه کرد.

به نظر می‌رسد با توجه به ابعاد و وزن احتمالی ماهواره جدید کشورمان، تنها گزینه برای پرتاب آن ماهواره بر سیمرغ باشد. سیمرغ، ماهواره‌بری چند مرحله ای است که در راستای دستیابی به بخشی از اهداف برنامه فضایی ایران طراحی و ساخته شده و با بهرگیری از پیشران سوخت مایع می تواند ماهواره هایی در رده جرمی سنگین را درمدار حدود 500 کیلومتری و زاویه میل مداری 55 درجه قرار دهد و همچنین قادر به تزریق ماهواره هایی با جرم چند صد کیلوگرم در مدارهای نزدیک به زمین LEO می باشد.

این ماهواره بر در واقع گام نخست ایران برای انتقال ماهواره‌ها در مدار برگشت‌ناپذیر تا 1000 کیلومتری از سطح زمین است که علاوه بر تأمین عمرهای بسیار بالاتر برای ماهواره‌ها، زمان پوشش دهی بر کشور را نیز به نحو چشمگیری می افزاید که باید منتظر زمان تست و عملیاتی شدن آن بود.

آنچه که مسلم است با استفاده از این ماهواره می توان تصاویر بسیار با کیفیت تری از سطح زمین تهیه کرد که در امور مختلف از بحث های اطلاعاتی و نظامی تا بحث های حفاظت از محیط زیست می تواند برای کشورمان راهگشا باشد. در عین حال استفاده از این تصاویر امکان ایجاد یک بازار خوب فروش تصاویر ماهواره ای را برای کشور ایجاد کرده و می تواند منبع مناسب ارزآوری برای کشورمان باشد که این موضوع علاوه بر خارج کردن بازار انحصاری مذکور از دست چند شرکت خاص، هزینه های مربوط به طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره را نیز پوشش داده و این صنعت را نیز به سود دهی برساند.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا